Y mae holl gestyll bresennol i orllewin Caer wedi bod dan fygythiad gan rebeliaid Cymru. Galwodd hyn am y brosiect adeiladu fwyaf uchelgeisiol yr Oesoedd Canol; adeiladwyd pob castell defnyddiol ac, ymhle nad oedd hynny’n bosibl, adeiladwyd gestyll newydd, modern. Ffurfiwyd yr rhain gastelli enwog Edwards, y’i gelwyd yn yr ‘Iron Ring’.
Castell Harlech
Adeiladwyd ar frigiad gaerrog yn agos iawn i Fôr yr Iwerydd. Yr oedd hyn yn bwysig iawn i oroesi bygythiad Madog ap Llywelyn. Fodd bynnag, doedd y grymusiad hwn ddim yn ddigon i atal y Cymry hyd byth gan fod Owain Glyndwr wedi cipio’r castell 100 mlynedd yn ddiweddarach. Dyma breswylfa Owain Glyndwr ac ymhle yr arweiniodd y gwrthwynebiad tan y’i cipwyd yn ôl gan y Saeson ym 1409. Gwelodd y castell hwn ymosodiad arall pan ataliodd ffyddlonwyr fyddinoedd y llywodraeth. Mae’r safle hanesyddol yn cael ei ddosbarthu fel un o enghreifftiau gorau adeiladweithiau militaraidd y 13eg ganrif.
Castell Caernarfon
Yn wreiddiol, yr oedd castell Motte a Bailey ar y safle hyd nes y’i cyfnewidwyd ef gyda’r garreg bresennol. Yr oedd y castell, a’r dref gaerrog Edwardaidd yn ganolfan gweinyddol i holl ogled Cymru. Adeiladwyd amddiffynfa ar raddfa sylweddol gan ei fod yn allweddol i’r sefydliad. Cipwyd y castell yn ystod gwrthwynebiad Madog ap Llywelun, ond nis parhawyd hynny yn hir gan y’i cipwyd yn ôl y flwyddyn canlynol. Fel y lleihaodd tensiynnauj Cymry a Lloegr nid oedd y castelli cyn bwysiced. Disgynwyd felly i ystad o ddadfail, ond ailddefnyddiwyd y castell yn ystod Rhyfel Cartref Lloegr ymhle y’i cipwyd gan Luoedd y Goron. Mae’r safle wedi cael ei ddefnyddio fel safle gorseddu’ Tywysog Cymru ddwy waith yn olynol, gan gynnwys y Tywysog Charles.
Castell Conwy
Y mae’r castell enwog yn edrych Gonwy fel y llif i Fôr yr Iwerydd. Goroesoedd wrthwynebiad Madog ap Llywelyn ond, fel cestyll eraill, meddwyd gan y sawl a oedd yn ffyddlon i Owain Glyndwr. Ymosododd y llywodraeth y castell ar ôl iddo gael ei feddu gan luoedd y goron yn ystod y rhyfel cartreg, wedi hyn dadwisgodd Iarll Conwy, Edward Conwy, y castell o’i haearn ac, ers hynny, y mae’r castell yn adfail. Cysidrwyd yr adfail yn hard gydag ymwelwyr yn tyrru o bell i’w gweld. Paentiodd yr enwog JMW Turner, a sawl arlunydd enweog arall, y castell.
Castell Biwmaris
Castell Biwmaris oedd yr unig un o’r Gylch Haearn y’i hadeiladwyd ar Ynys Môn. Yr oedd hyn yn bwysig yn y sicrhad o reolaeth dros yr ynys a oedd yn meddu cefnogaeth eang y Cymry drwyddi. Yr oedd y ffos o amgylch y castell yn newydd ac yn golygu fod gallu i’r waliau mewnol edrych dros y waliau allanol gan ddyblu’r amddiffyniad. Nis cwblhawyd fyth mo’r castell yn iawn ond mae’r dylunio yn dangos y buasai wedi body n debyg i Gastell Harlech. Gwnaed y castell gyda cherryg Môn i gyd.
Dylunio a chostau
Stryffagliodd Edward dalu am y brosiect adeiladu. Y mae hi’n amhosibl gwybod yr union swm y gwariodd ond amcangyfrifwyd ei wariant i fod oddeutu £60,000 (tua 33 miliwn heddiw). Adeiladwyd y cestyll i glodfori pensaer, James of St. George. Dyma raddfa’r ymdrech yr oedd ei angen er mwyn rheoli Gogledd Cymru! Yr oedd y rhaglen yn amddiffyn cestyll gyda mynediad i’r môr sv yn sicrhau gafael Lloegr ar Gymru. Gadawyd gymynrhodd i bensaerniaeth y Canol Oesoedd. Mae’n rhoi Cymru ar fap o bwysigrwydd hanesyddol ar lefel rhyngwladol.
Y mae Tafarn y Black Boy yn ganolog i bob un o’r cestyll hyn. Mae nifer o ymwelwyr yn mwynhau chwilota ynddynt ac y tu allan iddynt, hefyd, gan fod Gogledd Cymru yn brysur gwneud enw iddi ei hun fel ardal o adrenalin gyda gweithgareddau yr awyr agored. Yr ydym ni’n westy y’i defnyddiwyd ar gyfer y sawl sy’n mentro i Zip World ac atyniadau eraill ardal Eryri.