Mae llawer ohonom wedi clywed am dewin o’r enw Myrddin, unai trwy raglenni teledu, ffilmiau neu llyfrau. Fodd bynnag, efallai y bydd syndod i chi glywed bod Merlin yn draddodiadol yn ffigwr chwedlonol yng Nghymru cyn dod yn ffigwr poblogaidd yn lenyddiaeth a ffilm heddiw.
Yn 1622, fe ragfynegodd y bardd enwog o Sais, Michael Drayton, y byddai enwogrwydd Myrddin yn para hyd ddiwedd amser. Bedair canrif yn ddiweddarach, nid yw’n ymddangos bod seren Myrddin yn mynd yn llai disglair.
Mae wedi bod yn destun llyfrau, nofelau, dramâu, astudiaethau academaidd, gwefannau, ffilmiau, nifer o gyfresi teledu a gwaith celf. Mae’n ymddangos fel petai pob cenhedlaeth yn ail-ddarganfod Myrddin a bod y ffigwr dirgel hwn yn ein gorffennol pell yn dal i gipio’n dychymyg.
Efallai mai fel cynghorwr i’r Brenin Arthur a dewin yn y chwedlau Arthuraidd y mae Myrddin yn fwyaf enwog. Sieffre o Fynwy, yr awdur o’r ddeuddegfed ganrif, sy’n rhoi’r darlun cyntaf o Fyrddin fel y mae’n cael ei bortreadu heddiw i ni, a hynny yn Historia Regum Britanniae a ysgrifennwyd yn 1136.
Fodd bynnag, roedd Sieffre yn defnyddio ffynonellau llawer hŷn. Cyfunodd storiau am Fyrddin Wyllt (Merlinus Caledonis), dyn gwyllt o’r coed heb unrhyw gysylltiad o gwbl ag Arthur gyda storïau am yr arweinydd rhyfel Brythonig-Rufeinig hanesyddol Ambrosius Aurelianus er mwyn creu ffigwr a enwodd ef yn Merlin Ambrosius.
Mae’n ymddangos bod storiau am Myrddin yn gyffredin iawn yn y gwledydd Celtaidd ac ar y cyfandir yn ystod yr Oesoedd Tywyll ac iddynt gyrraedd anterth eu poblogrwydd yn y cyfnod Canoloesol. O ganlyniad, mae nifer o lefydd yn hawlio cysylltiad gyda’i fywyd mewn rhyw ffordd.
Mae fersiwn Cymru o’r chwedl – sydd wedi’i seilio ar gymeriad dyn gwyllt o’r coed Myrddin Wyllt – yn dweud i Fyrddin, wedi iddo gael ei drechu ym Mrwydr Arfderydd ger Caerliwelydd yn 573, fynd o’i go’. Ciliodd i Goed Celyddon yn ne’r Alban lle roedd pobl yn siarad Cymraeg ar y pryd.
Yno bu’n byw fel dyn gwyllt gyda dim ond anifeiliaid y goedwig a phorchell yn gwmni. O ganlyniad i’w brofiadau yn ystod ei arhosiad yn y coed, daeth Myrddin yn broffwyd. Ysgrifennwyd nifer o’r proffwydoliaethau hyn mewn ffurf farddonol yn ystod y nawfed ganrif, yn ôl y sôn gan Fyrddin ei hun, ac mae casgliad ohonynt wedi’u cofnodi yn y llawysgrif o’r drydedd ganrif ar ddeg Llyfr Du Caerfyrddin.
Nid yw’n syndod felly bod nifer o’r straeon am Fyrddin wedi eu lleoli yng Nghaerfyrddin. Hefyd, mae’n glir bod Myrddin yn adnabyddus fel bardd a phroffwyd yng Nghymru mor gynnar â’r ddegfed ganrif gan bod cyfeiriad ato i’w gael yn y gerdd broffwydol Armes Prydain sy’n ffurfio rhan o Lyfr Taliesin. Cyfansoddwyd y gerdd hon gan gefnogwr i linach Deheubarth yn ne-orllewin Cymru.
Mae ysgolheigion modern yn credu bod posiblrwydd mai eglwyswr oedd yr ysgrifennwr er ei bod yn cael ei cham-dadogi ar Taliesin. Felly, mae’n amlwg i’r cysylltiad rhwng Myrddin a thref Caerfyrddin gael ei wneud o leiaf mor fuan â phan gyfansoddwyd Armes Prydain – o leiaf ddwy ganrif cyn Llyfr Du Caerfyrddin.
Yn olaf, mae’r nifer enfawr o safleoedd ac enwau lleoedd yn yr ardal gan gynnwys ei goeden dderw, bryn ac ogof, cerrig a siambrau claddu yn awgrymu cysylltiad pendant.
Proffwydoliaeth cyntaf ac enwogaf Myrddin oedd fod Cymru ddim am adal eu hunain cael ei trechu gan yr Eingl-Sacsoniaid. Roedd ei weledigaeth yn brwydr rhwng dwy ddraig, un goch cynrychioli Cymru a draig wen cynrychioli yr Eingl-Sacsoniaid.
Y ddraig goch yw un o’r symbolau mwyaf arwyddocaol o fewn diwylliant Cymru, ac yn debygol y mwyaf adnabyddus. Y cyfeiriad cyntaf at draig goch yn niwylliant Cymru oedd tua y flwyddyn 820, mewn llyfr o’r enw Historia Brittonum.
Mae’r llyfr hwn yn ei ryddhau honni ychydig gannoedd o flynyddoedd cyn Sieffre o Fynwy a ysgrifennodd y straeon gwreiddiol Merlin. Felly, mae’n debygol tynnodd ei ysbrydoliaeth ar gyfer proffwydoliaeth Myrddin o ysgrifennu cynnar o Historia Brittonum.